Tìm hiểu thể loại tùy bút trong văn học Việt Nam

Thể loại tùy bút là thể loại văn học độc đáo, nơi cảm xúc dẫn dắt ngòi bút và người viết tự do thể hiện suy nghĩ cá nhân.
Bài viết sẽ giúp bạn hiểu rõ khái niệm tùy bút, đặc điểm nổi bật và cách phân biệt với các thể loại khác như bút ký, hồi ký.
Khám phá những cây bút nổi tiếng như Nguyễn Tuân, Thạch Lam, Hoàng Phủ Ngọc Tường cùng nhiều tác phẩm tùy bút đặc sắc.
Đừng bỏ lỡ cơ hội học cách viết tùy bút chân thật, sâu sắc và truyền cảm hứng ngay từ chính những trải nghiệm đời thường.

Thể loại tùy bút là gì?

Tùy bút là một thể loại văn xuôi, thường được viết dưới dạng tản văn tự sự hoặc trữ tình, thể hiện cảm xúc, suy nghĩ, quan sát, chiêm nghiệm của tác giả về một đối tượng, hiện tượng, sự việc nào đó trong cuộc sống. Tùy bút không bị ràng buộc bởi cốt truyện, nhân vật hay kết cấu chặt chẽ mà phát triển theo mạch cảm xúc của người viết – đúng như tên gọi “tùy” và “bút”: tùy theo dòng cảm xúc mà cầm bút viết ra.

1.1 Nguồn gốc tên gọi

Từ “tùy bút” được dịch từ chữ Hán: “tùy” nghĩa là theo, tùy ý; “bút” nghĩa là cây bút, việc viết. “Tùy bút” nghĩa là viết theo cảm xúc, viết tùy hứng. Ở phương Tây, tùy bút tương đương với thể loại essay hoặc personal essay.

Đặc điểm của thể loại tùy bút

Tùy bút là một thể loại linh hoạt và rất giàu chất cá nhân. Một bài tùy bút thường mang những đặc điểm sau:

2.1 Giàu chất trữ tình

Tùy bút mang đậm dấu ấn cảm xúc cá nhân, không đơn thuần chỉ tả cảnh, tả người mà còn phản ánh thế giới nội tâm phong phú, những rung động tinh tế của người viết. Tác giả không giấu mình sau trang giấy mà hiện diện rõ ràng qua từng dòng văn.

2.2 Không bị bó buộc về bố cục

Khác với truyện ngắn hay tiểu thuyết có mở – thân – kết, tùy bút phát triển theo mạch suy nghĩ của tác giả. Người viết có thể chuyển từ cảm nhận về thiên nhiên sang kỷ niệm tuổi thơ, rồi dẫn dắt đến triết lý nhân sinh mà không nhất thiết phải theo một trật tự logic khắt khe.

2.3 Giọng văn tự nhiên, linh hoạt

Tùy bút thường sử dụng ngôn ngữ gần gũi, sinh động, đầy chất thơ và chất văn. Tác giả có thể sử dụng các biện pháp tu từ, so sánh, nhân hóa… để tăng tính biểu cảm cho bài viết. Nhiều tùy bút thậm chí gần với thơ trữ tình nhờ ngôn ngữ tinh tế, giàu hình ảnh.

2.4 Nội dung phong phú

Tùy bút có thể viết về bất cứ điều gì: một chuyến đi, một mùa trong năm, một kỷ niệm tuổi thơ, một người thân đã khuất, hay thậm chí chỉ là chiếc lá rơi bên hiên nhà… Chính sự không giới hạn đề tài này tạo nên sức sống mạnh mẽ cho thể loại tùy bút.

Phân biệt tùy bút với các thể loại khác

Đôi khi, người đọc dễ nhầm tùy bút với bút ký, hồi ký hay tản văn. Dưới đây là một số điểm khác biệt cơ bản:

Những cây bút tùy bút nổi bật của văn học Việt Nam

Để chinh phục thể loại tùy bút hãy tới BeeZy để có thể trang bị những dụng cụ đầy đủ nhé!

4.1 Nguyễn Tuân – bậc thầy của thể loại tùy bút

Nhắc đến tùy bút là phải nhắc đến Nguyễn Tuân, người được mệnh danh là “nghệ sĩ ngôn từ”, là một trong những cây bút hàng đầu về thể loại này. Tác phẩm “Người lái đò sông Đà” là một tuyệt phẩm tùy bút, không chỉ miêu tả vẻ đẹp hùng vĩ của thiên nhiên Tây Bắc mà còn tôn vinh vẻ đẹp người lao động.

Nguyễn Tuân đã nâng tùy bút lên thành một nghệ thuật, với lối viết tài hoa, ngôn ngữ trau chuốt, giàu hình ảnh và âm thanh. Tùy bút của ông không đơn thuần là viết cho vui mà chứa đựng những thông điệp sâu sắc về nghệ thuật, nhân sinh, đất nước.

4.2 Thạch Lam – tùy bút nhẹ nhàng, thấm đẫm tình người

Thạch Lam là nhà văn nổi tiếng với những tùy bút nhẹ nhàng, dung dị nhưng sâu sắc. Tác phẩm như “Hà Nội băm sáu phố phường” không chỉ là những miêu tả về phong vị đất Hà thành mà còn là bức tranh sống động về văn hóa, con người xưa.

4.3 Hoàng Phủ Ngọc Tường – tùy bút sâu lắng và trí tuệ

Tác giả của bài tùy bút nổi tiếng “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”, Hoàng Phủ Ngọc Tường mang đến một phong cách tùy bút đầy chiều sâu tri thức, chất thơ và suy tưởng. Dưới ngòi bút ông, thiên nhiên trở thành biểu tượng của văn hóa, lịch sử, con người.Tùy bút trong chương trình Ngữ văn

Tùy bút là một phần quan trọng trong chương trình Ngữ văn phổ thông và đại học. Một số tác phẩm tiêu biểu được giảng dạy:

• Người lái đò sông Đà – Nguyễn Tuân (Ngữ văn 12)

• Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường (Ngữ văn 12)

• Một chuyến đi – Thạch Lam

• Hà Nội ba mươi sáu phố phường – Thạch Lam

Việc học thể loại tùy bút giúp học sinh:

• Hiểu rõ hơn về phong cách viết tự do, cảm xúc;

• Nâng cao khả năng phân tích nghệ thuật ngôn từ;

• Tập làm quen với việc viết tùy bút cá nhân để bộc lộ suy nghĩ riêng.

Hướng dẫn viết tùy bút cá nhân

BeeZy sẽ cùng các bạn chinh phục mục đích của bạn!

Bạn cũng có thể thử viết tùy bút để rèn luyện tư duy và cảm xúc ngôn ngữ. Dưới đây là một số bước đơn giản:

Bước 1: Chọn đề tài quen thuộc

Hãy viết về điều bạn quan tâm: mùa hè tuổi thơ, chiếc bàn học cũ, quán cà phê yêu thích, người bà hiền hậu…

Bước 2: Tập trung vào cảm xúc

Tùy bút không yêu cầu logic cốt truyện mà là cảm xúc chân thật. Hãy để cảm xúc dẫn dắt bạn.

Bước 3: Sử dụng hình ảnh, phép tu từ

Một bài tùy bút hay thường có ngôn ngữ gợi cảm, giàu hình ảnh, nên hãy dùng phép so sánh, nhân hóa, liên tưởng để văn thêm sinh động.

Bước 4: Kết thúc bằng một chiêm nghiệm nhẹ nhàng

Một kết bài sâu lắng hoặc một câu hỏi mở giúp người đọc suy ngẫm sẽ là điểm nhấn hoàn hảo cho bài tùy bút.

Vai trò của tùy bút trong văn học hiện đại

Trong thời đại công nghệ và mạng xã hội phát triển, tùy bút vẫn giữ một vị trí quan trọng trong văn học. Nhiều cây bút trẻ sử dụng tùy bút như một cách bộc lộ quan điểm sống, chia sẻ cảm xúc, và kết nối với độc giả.

Các blog cá nhân, fanpage văn học, thậm chí video YouTube hiện nay cũng thường lồng ghép chất liệu tùy bút để kể chuyện – điều cho thấy thể loại này ngày càng được ưa chuộng vì tính linh hoạt và cảm xúc chân thành.

Kết luận

Tùy bút là thể loại độc đáo, nơi cảm xúc và suy nghĩ của người viết được thăng hoa một cách tự do. Với sự kết hợp giữa văn học và cảm xúc cá nhân, tùy bút không chỉ là “món ăn tinh thần” cho người đọc mà còn là “bạn đồng hành” cho người viết trong hành trình khám phá bản thân và thế giới xung quanh. Dù là học sinh, sinh viên hay bất cứ ai yêu cái đẹp, yêu ngôn từ, bạn đều có thể thử sức với tùy bút – một thể loại mang đậm dấu ấn cá nhân và sự sáng tạo không giới hạn.